Werkwoord in de onvoltooid tegenwoordige tijd - das Verb im Präsens
Duitse werkwoorden zijn voor het gemak in te delen in drie groepen:
- regelmatige zwakke en sterke werkwoorden
- (werkelijk) onregelmatige werkwoorden
- modale hulpwerkwoorden + 'wissen'
Regelmatig werkwoord - das regelmäßige Verb
Vorming: stam (infinitief minus -en) + uitgang.
Standaard regelmatig
| persoon |
uitgang |
| ich |
-e |
| du |
-st |
| er / sie / es |
-t |
| wir |
-en |
| ihr |
-t |
| sie / Sie |
-en |
- een werkwoord waarvan de stam eindigt op -s, -ss, -ß, -z, of -x (de 's'-klanken behalve -sch) krijgt in de du-vorm alleen een -t als uitgang
- een werkwoord waarvan de stam eindigt op -d of -t krijgt in de du-, er/sie/es- en ihr-vorm een extra 'e' tussen stam en uitgang
De stam van een zwak werkwoord blijft onveranderd voor alle vervoegingen.
De stam van een sterk werkwoord ondergaat een klinkerverandering voor du en er/sie/es als het een
a(u)- of e-klank betreft:
a(u) => ä(u), korte 'e' => i,
lange 'e' => ie.
Uitzonderingen:
* gehen, stehen en heben zijn sterk maar gedragen zich zwak (dus geen klinkerverandering)
* bij nehmen (nimmst, nimmt) en geben (gibst, gibt): lange 'e' wordt i (i.p.v. ie) en bij nehmen verdwijnt de 'h' en wordt de 'm' verdubbeld.
Onregelmatige werkwoorden - die unregelmäßige Verben
De drie (werkelijk) onregelmatige werkwoorden
| werkwoord |
ich |
du |
er/sie/es |
wir |
ihr |
sie / Sie |
| sein |
bin |
bist |
ist |
sind |
seid |
sind |
| haben |
habe |
hast |
hat |
haben |
habt |
haben |
| werden |
werde |
wirst |
wird |
werden |
werdet |
werden |
- bij sein wijken alle vormen af van de basisregels, bij haben en werden alleen de vormen van de tweede en derde persoon enkelvoud
Modale (hulp)werkwoorden - die modalen Hilfsverben
De modale (hulp)werkwoorden + wissen
| werkwoord |
ich |
du |
er/sie/es |
wir |
ihr |
sie / Sie |
| dürfen |
darf |
darfst |
darf |
dürfen |
dürft |
dürfen |
| können |
kann |
kannst |
kann |
können |
könnt |
können |
| mögen |
mag |
magst |
mag |
mögen |
mögt |
mögen |
| müssen |
muss |
musst |
muss |
müssen |
müsst |
müssen |
| sollen |
soll |
sollst |
soll |
sollen |
sollt |
sollen |
| wollen |
will |
willst |
will |
wollen |
wollt |
wollen |
| wissen |
weiß |
weißt |
weiß |
wissen |
wisst |
wissen |
- de eerste en derde persoon enkelvoud hebben geen uitgang
- alle vormen van het enkelvoud ondergaan een klinkerverandering, behalve bij sollen
- wissen is geen modaal (hulp)werkwoord maar vervoegt wel op dezelfde wijze
Sterke werkwoorden - die starke Verben
- in het Nederlands is een werkwoord sterk als de stamklinker van klank verandert van o.t.t. naar o.v.t.
- in het Duits verandert de stamklinker van een sterk werkwoord eveneens van o.t.t. naar o.v.t maar soms ook al bij de 2e/3e pers. ev. o.t.t.
- onderstaand volgt een selectie van werkwoorden waarbij Nederlands en Duits verschillen
Gemixte werkwoorden - die gemischten Verben
Dit zijn zwakke werkwoorden: ze hebben de uitgangen van een zwak werkwoord en geen klankverandering in de tegenwoordige tijd.
Ze hebben echter wel een klankverandering in de verleden tijd.
denken - dacht - gedacht = denken - dachte - gedacht
brengen - bracht - gebracht = bringen - brachte - gebracht
(be)kennen - kende - gekend = (be)kennen - (be)kannte - gekannt / bekantt
(h)erkennen - (h)erkende - (h)erkend = erkennen - erkannte - erkannt
rennen - rende - gerend = rennen - rannte - gerannt
In het Nederlands zwak maar in het Duits sterk:
groeien - groeide = wachsen - wuchs
fietsen - fietste = Rad fahren - fuhr Rad (vergelijk met Nederlands: varen - voer)
wassen - waste = waschen - wusch
aan-/uitkleden - kleedde aan/uit = an-/ausziehen - zog an/aus
heten - heette = heißen - hieß
lukken - lukte = gelingen - gelang
schreeuwen - schreeuwde = schreien - schrie
vluchten - vluchtte = fliehen - floh (maar er is ook het zwakke alternatief: flüchten - flüchtete)
ruzie maken, twisten - maakte ruzie, twistte = sich streiten - stritt sich
beloven - beloofde = versprechen - versprach
gooien - gooide = werfen - warf (vergelijk met Nederlands: werpen - wierp)
lenen - leende = leihen - lieh
raden - raadde = (er)raten - (er)riet
gebeuren - gebeurde = geschehen - geschah (maar er is de meer gebruikte zwakke variant: passieren - passierte)
skiën - skiede = Ski fahren - fuhr Ski (vergelijk met Nederlands: varen - voer)
(op)bellen - belde (op) = anrufen - rief an (vergelijkbaar met Nederlands: aanroepen - riep aan)
solliciteren - solliciteerde = (sich) bewerben - bewarb (mich/sich) (vergelijk met Nederlands: werven - werf)
uitnodigen - nodigde uit = einladen - lud ein
schaatsen - schaatste = Schlittschuh laufen - lief Schlittschuh (vergelijkbaar met Nederlands: lopen - liep)
noemen - noemde = nennen - nannte
In het Nederlands sterk maar in het Duits zwak:
doen - deed = machen - machte (maar er is ook de minder gebruikte sterke variant: tun - tat)
zeggen - zei = sagen - sagte
(ver)kopen - (ver)kocht = (ver)kaufte - (ver)kaufte
(be)zoeken - (be)zocht = (be)suchen - (be)suchte
de voorkeur geven aan = gaf de voorkeur aan = bevorzugen - bevorzugte (maar er is ook het sterke alternatief: vorziehen - zog vor)
houden van - hield van = lieben - liebte
winnen - won = siegen - gesiegte (maar er is ook het sterke alternatief: gewinnen - gewann)
denken - dacht = denken - dachte
vragen - vroeg = fragen - fragte
krijgen - kreeg = kriegen - kriegte
kijken - keek = gucken/kucken / schauen - guckte/kuckte / schaute
bewegen - bewoog = bewegen - bewegte (in de betekenis '(iemand) bewegen
tot' is het wel sterk: bewog)
ophouden - hield op = aufhören - hörte auf
doorgaan - ging door = weitermachen - machte weiter
ontbreken - ontbrak = fehlen - fehlte
pijn doen - deed pijn = schmerzen = schmerzte (alleen derde persoon: 'iets' doet pijn)
gaan zitten - ging zitten = sich setzen - setzte mich/sich
verliefd worden - werd verliefd = sich verlieben - verliebte mich/sich
(zich) pijn doen - deed (zich pijn) = (sich) verletzen - verletzte (mich/sich)
verblijven - verbleef = weilen - weilte
bestaan - bestond = existieren - existierte
onthouden - onthield = sich merken - merkte sich
zenden - zond = senden - sendete => dit werkwoord kent echter ook een sterke vervoeging
kiezen - koos = wählen - wählte
overeenkomen, afspreken - kwam overeen, sprak af = vereinbaren = vereinbarte
klimmen - klom = klettern - kletterte
(be)vechten, (be)strijden - (be)vocht, (be)streed = (be)kämpfen - (be)kämpfte
schenken - schonk = schenken - schenkte
duiken - dook = tauchen - tauchte
aanvallen - viel aan = attackieren - attackierte (sterke alternatieven: angreifen, anfallen)