Genitief - der Genitiv
De genitief is de naamval van de bijvoeglijke bepaling.
De genitief wordt in het Duits wel Wes(sen)-Fall genoemd omdat de bijvoeglijke bepaling van de genitief vaak gelijk is aan het antwoord op de vraag 'wessen?' ('wiens?'/'van wie?').
De bijvoeglijke bepaling van de genitief kan meestal worden bevestigd als vervanging ervan door 'van hem' een grammaticaal kloppende zin oplevert.
De Duitse genitief wordt tevens gebruikt in gevallen, bijvoorbeeld na bepaalde voorzetsels en werkwoorden, waarin het zinsdeel niet een bijvoeglijke bepaling hoeft te zijn.
De genitief wordt in de spreektaal beperkt gebruikt en vaak vervangen door de datief.
Naamvallen genitief
soort |
mannelijk |
vrouwelijk |
onzijdig |
meervoud |
bepaald lidwoord |
des |
der |
des |
der |
onbepaald lidwoord |
eines |
einer |
eines |
keiner |
bijv. nw. sterk |
-en |
-er |
-en |
-er |
bijv. nw. zwak |
-en |
-en |
-en |
-en |
- De kenmerkende slotletters zijn aldus: S voor mannelijk en onzijdig, R voor vrouwelijk en meervoud.
- De genitief werkt ook door in de uitgang van een mannelijk of onzijdig zelfstandig naamwoord: +(e)s.
- De sterke verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord is daardoor bij mannelijk en onzijdig afwijkend en in feite zwak: -en i.p.v. -es.
Uitgang van een mannelijk of onzijdig zelfstandig naamwoord in de genitief:
- +s als het woord uit meerdere lettergrepen bestaat
- +es als het woord uit één lettergreep bestaat of eindigt op een s-klank (s, z, ß, x)
- voor een samengesteld woord zijn meestal zowel +s als +es mogelijk
Gebruik van de genitief
De genitief legt een relatie tussen twee zelfstandige naamwoorden:
- Bezit: das Tagebuch des Malers (het dagboek van de schilder)
- Eigenschap: die Schönheit des Lebens (de schoonheid van het leven)
- Onderdeel: die Spitze des Eisbergs (het topje van de ijsberg)
- Bron van een handeling: die Auswirkungen der Pest (de gevolgen van de pest)
- Doel van een handeling: die Bestrafung des Diebes (de bestraffing van de dief)
- Nadere duiding: die Strafe der Verbannung (de straf van ballingschap)
- Overtreffende trap: der Schnellste der Schnellsten (de snelste van de snelsten)
Meestvoorkomende voorzetsels die om de genitief vragen:
außerhalb, einschließlich, innerhalb, mittels, statt, trotz, während, wegen
- voor trotz, während en wegen wordt in de praktijk relatief vaak de datief gebruikt
- voor einschließlich en statt geldt: als de genitief meervoud van het zelfstandig naamwoord niet onderscheidend is dan wordt de datief gebruikt
- voor mittels geldt: bij alleenstaande sterke werkwoorden wordt de genitief meervoud vervangen door de datief meervoud
Selectie van overige voorzetsels die om de genitief vragen:
hinsichtlich, infolge, anstatt, jenseits, diesseits, oberhalb, unterhalb, angesichts, zwecks
Veelvoorkomende werkwoorden die vaak met de genitief worden gecombineerd:
gedenken, sich erinnern, sich schämen, sich (er)freuen, sich bedienen
Wir gedenken der Toten. (We gedenken de overledenen) - Met datief: Wir erinnern uns an die Toten.
Ich erinnere mich der alten Zeiten. (Ik herinner me de oude tijden) - Met datief: Ich erinnere mich an die alten Zeiten.
Ich schäme mich meiner schlechten Aussprache. (Ik schaam me voor mijn slechte uitspraak) - Met datief: Ich schäme mich für meine schlechte Aussprache.
Ich erfreue mich des Lebens. (Ik geniet van het leven) - Met datief: Ich habe Spaß am Leben.
Veelvoorkomende bijvoeglijke naamwoorden die regelmatig met de genitief worden gecombineerd:
bewusst, fähig, frei, froh, gewiss, gewohnt, kundig, ledig, mächtig, müde, schuldig, sicher, voll, wert, würdig
Vergelijking met het Nederlands en Engels
Het kan helpen om het verband te zien met de genitief in het Nederlands zoals die nog bestaat in vaste combinaties:
des duivels ("van de duivel", mannelijk) => des Teufels
in naam der konigin ("in naam van de konigin", vrouwelijk) => im Namen der Königin
des huizes ("van het huis", onzijdig) => des Hauses
einde der tijden ("einde van de tijden", meervoud) => der
Bovendien komen de slotletters van de Engelse bezittelijke voornaamwoorden overeen met de Duitse slotletters van de genitief:
his => des / eines
her => der / einer
its => des / eines
their => der / einer